„Wyspiański artysta książki” Elżbiety Skierkowskiej

Książką, o której dzisiaj pokrótce opowiem jest „Wyspiański artysta książki” Elżbiety Skierkowskiej. To pierwsza pozycja z serii Ossolineum „Książki o książce”. Wydana została w roku 1960 w pierwszej, jak ja to nazywam, szacie graficznej tej serii. Liczy 208 stron.

Książka podzielona jest na sześć rozdziałów. Pierwsze dwa dają ogólny zarys tematyki zdobnictwa książki na przestrzeni wieków. Od średniowiecznych rękopisów, przez pierwsze druki – inkunabuły, po książkową sztukę zdobniczą z przełomu XIX i XX wieku. W tych dwóch rozdziałach czytelnik może zapoznać się z podstawową nomenklaturą dotyczącą typografii książki, np. bordiurą, winietą, frontyspisem itd. oraz postaciami, które miały znaczny wpływ na rozwój zdobnictwa książki na przestrzeni kilku-kilkunastu stuleci.

Jedną z informacji, na którą warto zwrócić uwagę, to ta podana na stronie 34: „Drukarze okresu Odrodzenia, tej miary co Aldus Manutius w Wenecji lub rodzina Estienne’ów we Francji, uważali się do pewnego stopnia za współtwórców każdej książki drukowanej i wydawanej przez ich oficyny. Na ogół nie przystępowali oni do prac drukarskich, zanim nie zbadali dokładnie treści dzieła, które zamierzali wydać, usiłowali bowiem nadać książce szatę typograficzną odpowiadającą jej treści”. Myślę, że wielu współczesnych wydawców mogłoby chociaż w połowie tak poświęcić się zgłębieniu w treści wypuszczanych przez siebie książek.

Jedynym minusem tych dwóch rozdziałów jest przeskok z opowieści o drukach w XV/XVI w. do tych z XIX w. Brakuje szerszej informacji, o tym co działo się pomiędzy przez ponad dwa stulecia.

Kolejne cztery rozdziały są już ściśle związane z opisem twórczości Stanisława Wyspiańskiego w zakresie typografii i zdobnictwa książek oraz czasopism na przełomie XIX i XX wieku. Artysta jest przedstawiony jako wielbiciel gotyku oraz działań prerafaelitów. Pierwszy wspomniany obszar jego zainteresowań charakteryzuje Stanisław Przybyszewski, który został przytoczony w omawianej książce. Napisał on mianowicie, że Wyspiański „namiętnie kochał architekturę, i to wyłącznie tylko gotyk. Przestudiował olbrzymią sześciotomową encyklopedię budownictwa gotyckiego Viollet-Le-Duca z tą niesłychaną sumiennością i skrupulatnością, jakie wszelkie jego poczynania w sztuce i w życiu jego prywatnym cechowały”.

Oczywiście w dalszej części książki Wyspiański to w dużej mierze artysta secesji. Wykazano silne wzajemne powiązania ze sztuką Niemca Otto Eckmanna, w szczególności w zakresie zdobnictwa książki. Omówiono zainteresowanie Wyspiańskiego stylem ludowym, narodowym, ornamentyką luźno związaną z haftem ludowym oraz sztuką japońską. Przytoczono i szerzej omówiono pracę artysty przy wykonywaniu zdobień dwutygodnika poświęconego literaturze i sztuce „Życie” wydawanym wespół ze Stanisławem Przybyszewskim oraz dwóch wydań „Poezji” Lucjana Rydla. 

Osobny rozdział poświęcono zilustrowaniu przez Stanisława Wyspiańskiego „Iliady” Homera w parafrazie Słowackiego, która ukazała się we Lwowie w 1903 r. nakładem księgarza Altenberga (Nie mylić z wydawnictwem Radosława Kotarskiego!). Wydawnictwo to było o tyle ciekawe, że ilustrowanie w ścisłym tego słowa znaczeniu oraz kultura starożytna nie była do końca w kręgu zainteresowań Wyspiańskiego jako artysty – typografa.

W ostatniej części omawianej książki Wyspiański jawi się jako twórca i projektant nowej czcionki polskiej. Wincenty Trojanowski, którego praca o Wyspiańskim została przytoczona w książce Skierkowskiej zapisał, że artysta miał zamiar „zebrać możliwie jak największą ilość autografów wybitnych współczesnych naszych pisarzów [pisownia oryginalna – AS], artystów i uczonych i z zestawienia charakteru ich pisma wyciągnąć typ ogólny, a następnie ten typ pisma przekształcić na formę liter, nadających się do drukowania”. Niestety te karkołomne plany zostały przerwane przez śmierć Wyspiańskiego. Niewątpliwie taki twór mógł być zachwycająco piękny i oryginalny, ale też mógł być totalną klęską czcionkowską. Tego już żaden z czytelników sie nie dowie.

Praca Elżbiety Skierkowskiej jest krótkim i bardzo skondensowanym kompendium dotyczącym sztuki typograficznej Stanisława Wyspiańskiego. Zawiera liczne czarno-białe (niestety) ilustracje przedstawiające zarówno twórczość omawianego artysty jak i zdobnictwa książek w wiekach wcześniejszych (dwa pierwsze rozdziały).

Kto nie chce zaprzątać sobie głowy czytaniem całej książki, może zapoznać się z wyciągiem z niej zamieszczonym w „Encyklopedii wiedzy o książce” wydanej również przez Ossolineum.

Opis książki:

Tytuł: Wyspiański artysta książki,

Autor: Elżbieta Skierkowska,

Wydawnictwo: Ossolineum,

Seria: Książki o książce,

Tom: 1/67,

Rok wydania: 1960,

Wydanie: pierwsze.

Bibliografia:

[1] Skierkowska, E.: Wyspiański artysta książki, Ossolineum, Wrocław, 1960.

[2] Encyklopedia wiedzy o książce, praca zbiorowa, Ossolineum, Wrocław, 1971.

[3] Opracowanie własne.